Karlofça Antlaşması Nedeni ve Sonuçları

[Mc Zindan Ankara Style]

1683’te Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın Viyana’yı kuşatması
ile başlayan ve 1699’a kadar önce üç, sonra dört devletle yapılan savaşlar
sonunda Almanya, Lehistan (Polonya), Venedik ve daha sonra Rusya ile imzalanan
barış antlaşması (Bkz. Viyana Kuşatmaları)
Osmanlı ordusunun, Viyana önünden çekilmesi üzerine Avrupa devletlerinden
Avusturya, Lehistan, Venedik ve Malta, kutsal bir ittifak kurarak, Osmanlıları
Avrupa’dan atmak gayesiyle, her taraftan Osmanlı ülkesine saldırdılar. Bu
ittifaka daha sonra Rusya da katıldı. On altı yıl süren bu harplerde Osmanlı
orduları, dört cephede savaşmak mecburiyetinde kaldı. 1695’te tahta çıkan Sultan
İkinci Mustafa Han, kaybedilen
yerleri geri almak için Avusturya üzerine üç sefer düzenledi. İlk iki seferde
önemli başarılar kazandı ise de, üçüncü seferinde Zenta’da Avusturya ordusunun
âni hücumuna uğrayan Osmanlı Ordusu, ağır bir yenilgiye uğradı.

1697 Zenta Bozgunu'ndan sonra
sadrazamlığa getirilen Amcazâde Hüseyin
Paşa, tecrübeli ve iyi görüşlü bir vezir
olduğundan, bu şartlar altında dört cephede savaşa devam edip, elden çıkan
yerlerin geri alınmasının imkânsız olduğunu görmüş ve barış yapılmasının şart
olduğunu anlamıştı. Esasında, İngiliz ve Felemenk elçileri de barış için gayret
sarf ediyorlardı. Daha önce, gerek Osmanlı Devleti ve gerekse
Avusturya, uzun savaşa son verilmesi için faaliyette bulunmuşlar, ancak sulh
gerçekleşmemişti. Padişah Sultan İkinci
Mustafa Han, elden çıkan yerlerin hiç olmazsa
bir kısmı geri alınmadıkça, barışa yanaşmak istemiyordu. İngiliz ve Felemenk
sefirleriyle görüşerek sulh akdine lüzum gören Sadrâzam Amcazâde Hüseyin Paşa,
devletin on altı yıldan beri savaştığını, maddî manevî pek büyük kayıplara
uğradığını, Anadolu ve Rumeli’de asayişsizliklerin ortaya
çıktığını, şimdilik barış yapılarak düşman arasındaki ittifakın bozulmasını
beklemenin, devlet için daha faydalı olacağını anlatınca, padişah da sulha
taraftâr oldu.

Taraflar, anlaşmaya karar verdikten sonra, antlaşmanın Tuna Irmağı kıyısında,
Belgrad’a yakın Karlofça kasabasında imzâlanması kararlaştırıldı.

Karlofça’daki görüşmeler ve tartışmalar dört ay devam ederek otuz altı celse
sürdü. Sert ve çetin müzâkereler sonunda, sulh kararını imzâlamağa mezun olmayan
Rusya hâriç olmak üzere, üç devletle yirmi beşer sene müddetle ayrı ayrı muâhede
ve Rusya ile de üç esne üzerinde mütâreke imzâlandı. Barış görüşmelerine
arabulucu olarak katılan İngiliz ve Hollanda hükümetleri, Osmanlı hükümetine
konferanstan önce antlaşma esaslarını kabataslak ortaya koyan bir protokol
imzalatmayı başardılar, bu sebeple Osmanlı birinci murahhası Râmî Mehmed Efendi'nin başarılı diplomatik
faaliyetlerine rağmen, Karlofça Antlaşması, Osmanlı Devleti için ağır bir
mağlubiyet oldu.

26 Ocak 1699’da Avusturya ile imzalanan yirmi maddelik antlaşmaya göre; Bonat
(Temeşvar) eyaleti bütün sancakları ile
Osmanlılarda kalıyor, Erdel de dahil olmak üzere Macaristan’ın diğer yerleri,
Avusturya’ya terk ediliyordu. Hırvatistan taraflarında her iki devlet
ellerindeki yerleri muhafaza ediyorlardı. Bu tarafta Sava Nehri hudut kabul
edildi. Tire ve Moroş nehirleri, balık avı vesâire ihtiyaçlar ve nehir
gemileriyle yapılacak nakliyat için her iki tarafça serbest bırakıldı. Bu
antlaşma ile Erdel (Transilvanya), Osmanlı nüfuzundan çıkarak Avusturya’nın bir
eyaleti oldu.

Lehistan’la imzâlanan on bir maddelik antlaşmaya göre; Osmanlı
Devleti, Bucaş Muahedesi ile Lehlilerden aldığı Podolya eyaleti ve
Kamaniçe ile Ukrayna’yı geri veriyordu. Bundan başka, Osmanlı hükümeti,
Kırım Hanlığı'nın Lehistan’a taarruzunu önlemeği taahhüt ettiği gibi,
aynı zamanda Lehlilerin, Kırım hanlarına her sene vermekte oldukları
vergi de kaldırılıyordu.

Venedik Cumhuriyeti ile de on altı maddelik bir antlaşma yapıldı. Bu
antlaşmaya göre: Kuzey Mora’da yarımadanın kapısı olan Korent şehri müstesna
olmak üzere Mora Yarımadasıyla Ayamavra Adası ve yanındaki Küçük Ada,
Dalmaçya’da Knin, Sin, Gabelas Zadvarya, Vorgaraç, Velika, Çeklot kaleleriyle,
daha güneyde Nove ve Rısen (Resne) kaleleri gibi, muharebe esnasında
Venedikliler tarafından alınmış olan yerler, ayrıca onlarda kalıyordu.
Venedikliler de İnebahtı Körfezinin kuzeyinde elde ettikleri bütün şehir ve
kasabaları geri veriyorlardı. İnebahtı liman ve kalesi de bu suretle Osmanlılara
iâde ediliyordu.

Azak Kalesini alarak Karadeniz’e çıkmak isteyen Rus Çarı Deli Petro’nun bu
emeline, Kerç Boğazının Osmanlılar elinde olması ve bu sırada Osmanlılarla
Avusturyalılar arasında sulhun yapılması mani olmuştu. Bu sebeple Çar,
Karlofça’ya murahhas (temsilci) göndermiş, ancak murahhas sulha yanaşmayarak, üç
sene üzerine bir mütareke yapıp memleketine dönmüştü. Ancak, Çar yalnız başına
niyetini gerçekleştiremeyeceğini anladığından, ertesi yıl İstanbul’a bir
murahhas gönderdi. Reisülküttab Râmi
Mehmed Efendi ile Rus Murahhası Ukrayçov arasında yapılan görüşmelerden sonra
(on dört maddelik) antlaşma imzâlandı.

14 temmuz 1700’de Rusya ile imzâlanan yine yirmi beş yıl süreli İstanbul
Muahedesine göre; Azak Kalesi ve etrafında ona tabi kale ve hisarlar ile, Koban
taraflarından önemli bir bölge Ruslara bırakıldı. Özi Suyu üzerindeki Doğan
(Togay), Gâzi Kerman, Şahin Kerman, Nusret Kerman hisarları yıkılmak üzere, o
havali Osmanlılara iâde olundu. Ayrıca Rusların daimî suretle İstanbul’da kapı
kethüdası ismiyle küçük elçi bulundurmaları ve bunun diğer devletlerin daimî
elçileriyle aynı hakka sahip olması kabul edildi.

Karlofça Antlaşması, Osmanlılar aleyhine yapılmış en ağır antlaşmadır. Bu
antlaşmayla, Osmanlı Devletinin Orta Avrupa’ya doğru gelişme hareketi kesinlikle
durdurulmuş ve Osmanlı Devleti, savunma durumuna düşürülmüştür.

1683 Viyana Bozgunu ile başlayan on altı yıllık harp neticesinde, devletin
asırlardan beri elde ettiği yerler elden çıkmış, Macaristan, Erdel, Podolya,
Ukrayna, Mora gibi geniş bölgeler, Bosna ve havalisinden mühim yerler düşman
eline geçmiştir.

Karlofça Muahedesiyle neticelenen ve dört cephede ve bilhassa Avusturya ve
Venedik cephelerinde en kıymetli toprakların terkini gerektiren bu savaşlar,
Osmanlı ordusunun bundan böyle yeniden tertip edilerek yeni usullere göre harp
etmesini icap ettiriyordu. Karlofça Muahedesi, Osmanlıların askerî kudretinin
mühim surette zaafa uğradığını meydana çıkarmış ve asırlarca süren, düşman
üzerindeki Türk kudret ve satvetini silmiştir.

Osmanlı Devleti, bu antlaşmanın şartlarını bozmak için çok gayret gösterdi.
1711’de Rusya’yı, 1715’te Venedik’i yenerek, Karlofça Antlaşması ile bu
devletlere verdiği toprakları geri aldı. Yalnız, bütün çabalarına rağmen
Avusturya’ya verdiklerini geri alamadı. Büyüyen Rus tehlikesine karşı Lehistan’ı
destekleme siyaseti güttüğünden, Karlofça ile Lehistan’a bıraktığı yerleri geri
almaya teşebbüs etmedi.