Memleketim : Amasya

[Mc Zindan Ankara Style]

İlkçağda Amaseia adıyla bilinen kent,
Anadolu’nun en eski yerleşim merkezlerindendir Kentin adı MÖ 1400’lere
tarihlenen hitit metinlerinde Hakmiş olarak geçer. Metinlere göre
Muvatallis ve Mursilis III dönemlerinde Hattuşili III burada bağımsız
bir hükümdar gibi davrandı, Kaşkalar’ın saldırılarını püskürterek
kuzeye çekilmelerini sağladı. Kent, hellenistik Pontos krallığı
döneminde önem kazandı. Mithridates I Ktistes’in yaklaşık MÖ. 300’de
kurduğu krallığın, Sinop’un Pharnakes I tarafından MÖ 183’te ele
geçirilmesine kadar başkentliğini yaptı. Bundan sonra da Zeus Stratios
tapınağına yakınlığı (Mithridates Vl Eupator tarafından yaptırıldı) ve
pontos krallarının anıtları dolayısıyla krallık için önemli bir kent
olma özelliğini korudu. Amasya MÖ. 70’te Romalı general Lucullus
tarafından ele geçirildi. Pompeius’un yeni yönetim birimi Bithynia ve
Pontos’un içinde yer aldı (MÖ. 64). Antonius tarafından bilinmeyen bir
hanedana verildi ve MÖ 3-2 arasında Galatia’ya katıldı. Diocletianus ve
Constantinus’un yaptığı düzenlemelerde Diospontos’un anakenti
(metropolis) oldu. İmparator Phokas burada bir saray ve kilise
yaptırdı. Sasani hükümdarı Hüsrev Perviz zamanında İran yönetimine
geçen kent, imparator Herakleios tarafından geri alındı. Kısa bir süre
Arapların eline geçti. Malazgirt Savaşı’nın ardından, Melik Danişmend
Gazi XI. yy. 'ın Sonlarına doğru kenti zapt etti. Birinci haçlı
seferinde Ankara ve Çankırı’yı ele geçiren Raimond de Toulouse Amasya
üzerine yürüdüyse de Türkler tarafından ağır bir yenilgiye uğratılarak
çekilmek zorunda bırakıldı. Anadolu Selçuklu sultanı Kılıç Arslan II
Danişmentli devletine son vererek Amasya’yı Selçuklu topraklarına kattı
(1177). Selçuklu döneminde kentte yoğun bayındırlık etkinlikleri oldu
ve Amasya Anadolu’nun önemli bir kültür merkezi durumuna geldi. 1192’de
Kılıç Arslan II Anadolu Selçuklu devletini oğulları arasında
bölüştürdüğünde, Amasya Nizamettin Argun Şah’a düştü. Sultan Alaettin
Keykubat I döneminde (1220-1236), Moğol saldırılarından kaçan
Harizmliler buraya yerleştirildi. Babailik’in kurucusu Baba İshak,
görüşlerini Kefersut dolaylarında yaydıktan sonra Amasya’nın bir köyüne
yerleşti. Amasya, Sivas, Çorum, Tokat bölgesinde etkisini artırdı.
Gıyasettin Keyhüsrev II’nin Amasya subaşılığına atadığı Armağanşah,
Baba İshak’ı kale burcuna astı. Bunu haber alan Türkmenler, Amasya’ya
saldırdılar ve Armağanşah’ı öldürdüler. Kent Moğolların Anadolu’ya
egemen olduğu dönemde de önemini korudu. 1342’ de Sivas naibi
Eretna’nın eline geçti. Daha sonra kente emir Hacı Şadgeldi Paşa egemen
oldu. Şadgeldi, Kadı Burhanettin ile yaptığı bir savaşta ölünce kent,
Oğlu Ahmet Bey’e kaldı. Ahmet Bey, Kadı Burhanettin’in baskısı
karşısında Amasya’yı Osmanlılar’a teslim etti (1393). Yaklaşan Timur
tehlikesine karşı kentin valiliğine şehzade Çelebi Mehmet getirildi.
Ankara savaşı’ndan (1402) sonra kentin eski valıs Çelebi Mehmet,
Timur’a bağlı olarak Amasya merkez olmak üzere Sivas, Tokat yörelerine
egemen oldu. Kardeşleri ile giriştiği taht kavgasında Amasya’yı üs
olarak kullandı. Osmanlı padişahları Murat II, Mehmet II (Fatih),
Bayezid II şehzadeliklerinde Amasya’da vali olarak bulundular. Murat II
ile Selim I (Yavuz) Amasya’da doğdu. Bayezit II’nin oğlu Ahmet, kardeşi
Selim’e karşı taht kavgasına giriştiğinde Amasya valisi idi. 1512’de
şii ayaklanmacı Şahkulu’nun halifesi Baba Zünnun bir baskınla Amasya’yı
ele geçirdi ise de Yavuz Sultan Selim’in Amasya beylerbeyliğine atadığı
Mustafa Paşa kenti geri aldı. Mısır seferi (1516-1517) sırasında Baba
Zünnun ve Şeyh Celal kenti yağmaladılar. Amasya, 1518’de sancak
yapılarak Sivas’a bağlandı. Şehzade Mustafa kentin valiliğine atanınca
bağımsız sancak durumuna getirildi. Şehzade Mustafa’nın öldürülmesinden
sonra yeniden Sivas’a bağlandı. Kanuni Sultan Süleyman, Nahcivan
seferinden dönerken Amasya’ya uğradı. Avusturya elçisi Bushbecg’i
burada kabul etti.İran ile [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]burada
imzalandı. XVI. yy.’ın sonlarından başlayarak Amasya ve yöresinde
başgösteren ayaklanmalara Kuyucu Murat Paşa son verdi (1608). Bu
tarihten sonra kent ve yöresinde önemli bir kargaşa olmadı. XIX. yy.’ın
ikinci yarısının başlarında kentte yaklaşık 25 000 kişi yaşıyordu.
Bunların 2 000’i öğrenciydi ve 18 medresede öğrenim görüyorlardı.
Ulusal Kurtuluş savaşının ilk günlerinde Mustafa Kemal Paşa, [Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]’ni
burada hazırladı (21 haziran 1919). Anadolu ve Rumeli Müdafaii hukuk
cemiyeti temsilcileriyle İstanbul hükümeti temsilcileri arasındaki
görüşmeler burada yapıldı ([Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.] 20-23 Ekim 1919). Cumhuriyetin ilanından sonra Amasya il merkezi oldu.