Saruhanoğulları Beyliği

[Mc Zindan Ankara Style]

Selçukluların uç beyliği olarak Saruhan Bey tarafından kurulmuştur.
Manisa vilayeti ile Menemen, Kemalpaşa ve Foça dolaylarında hüküm sürdü
1410 yılında Osmanlılara katıldığı bilinmektedir.Bu beyliğin kurucusu
Saruhan'ın Hârezmlilerin kumandanı iken Türkiye Selçuklularının hizmetine
giren ve aynı adı taşıyan emîrin torunu ve Alpağı'nın oğlu olması kuvvetle
muhtemeldir.

Saruhanoğulları, 1300'den 1390 Nisanına kadar önce 90, 28 temmuz
1402'den 1410'a kadar sonra 8 ve toplam 98 yıl devam etmiştir. Başkentleri
Manisa'dır. 1308'e kadar Selçukoğulları'nın uç beyi olup, 1335'e kadar
İlhanlılar'a tabî bulunmuşlar, sonra müstakil olmuşlardır. Ankara
muharebesinden sonra da 8 yıl, Osmanlılar'a tabî olarak yaşamışlardır.
Osmanlılar, "Saruhan Tahtı" denen Manisa Sancakbeyliğine, ekseriya velîahd
şehzâdeleri yollamışlardır. Beylik, Soma ve Alaşehir dışında, hemen hemen
bugünkü bütün Manisa vilâyeti ile Menemen, Kemalpaşa ve Foça'yı
kaplıyordu. Yani Gediz vadisine hâkim olup, Gediz'le beraber dar bir
topraktan Ege'ye çıkıyordu. Kuzeyinde Karasıoğulları, güneyinde
Aydınoğulları vardı. Doğusundaki Germiyanoğulları, ilk zamanlarda
Saruhanlılar'ın metbuu idiler. Esasen Saruhan beylerinin ataları, evvelce
Germiyanoğulları hizmetinde bulunuyorlardı.

Saruhan, önceleri Germiyanoğullarına bağlı bir uç beyi idi. 1313'de
Manisa'yı fethetti, daha sonra hudutlarını genişletti. Ayrıca bir donanma
meydana getirerek çevreye akınlara başladı. Saruhan'a bağlı kuvvetlerin
baskısıyla Foça'da yaşayan Rûmlar ve Lâtinler her yıl 15.000 gümüş dirhem
vergi vermekteydiler. Saruhan Bey sahip olduğu donanma ile Ege
Denizi'ndeki adalar ve Balkanlara seferler yaptı. Osmanlılara karşı Bizans
ve Aydınoğulları ile birleşerek Gelibolu'ya hücum ettiler. Daha sonra
Bizans'taki taht mücadelesine karıştılar. Bu sebeple Saruhan'ın oğlu
Süleymân Bey, Aydınoğullarından Umur Bey ile birleşerek Rumeli'ye geçmiş
ve Küçükçekmece civarında ölmüştü (1345).

Saruhan Bey'in yerine oğlu Fahreddîn İlyâs Bey geçti. Osmanlıların
kuvvetlenmesi ve Rumeli'de fetihler yapması, Saruhanlılara gaza yollarını
kapatmıştı. İshak Bey zamanında Saruhanlıların Osmanlılar ile
münasebetleri dostane idi. Kosova savaşına yardımcı kuvvet de
gönderilmişti. Yıldırım Bayezid tahta geçtiği zaman Karamanoğullarının
Osmanlılara aleyhine meydana getirdiği ittifaka Saruhanoğulları da
katılmıştı. Osmanlılar 1390 yılında Manisa'yı almışlar ve bu şehir ile
Karası'yı birleştirerek bey sancağı yapmışlardı. Ankara Savaşı'na (1402)
Osmanlılar ile beraber katılan Saruhan askerleri, sonradan Timur'un
yanında olan eski beyleri Orhan'ın yanına geçtiler. Savaşı kazanan Timur,
Saruhan Beyliği'ni Orhan'a verdi.

Bu suretle tekrar canlanan Saruhanoğulları uzun süre yaşayamadı.
Osmanlıların fetret devrinde Çelebi Mehmed aleyhine bir ittifaka girdiler.
Çelebi Mehmed onları mağlûp ederek, süratle Manisa üzerine yürüdü ve
beyliğin sonuncu emîri Hızır Şâh'ı yakalatarak öldürttü (1410). Böylece
Saruhanoğuları toprakları Osmanlıların hâkimiyetine geçmiş oldu.
Saruhaoğulları hüküm sürdükleri topraklar üzerinde bir çok imar
faaliyetlerinde bulundular. Bu aile içinde en çok İshak Bey imar
faaliyetleri ile göze çarpıyor. Manisa Ulu Câmii ve İlyas Bey Mescidi ona
aittir.

Yine, Manisa'daki Revak Sultan türbesi ve Nif (Kemal Paşa)'deki Emet
Câmii de Saruhanlı eserleridir. Saruhanoğullarının sahip oldukları
donanmalar sebebiyle iktisadî durumları gelişmiş ve batılı devletle,
bilhassa Cenevizlilerle ticarî münâsebetlerde bulunmuşlardı.