Menteşeoğulları Beyliği

[Mc Zindan Ankara Style]

Selçukluların uç beyliği olarak Menteşe Bey tarafından 1300'de kuruldu.
Muğla, Kaş, Fenike, Bozdoğan, Çine, Tavas, Çameli, Acıpayam, ile Aydın ve
Denizli illerinin güneyinde hüküm sürdü.Menteşeoğulları Beyliği'nin, Eğe
Denizi'nde kuvvetli bir donanması vardı. Selçukoğullarına ve İlhanlılara
tabi oldu, fakat Osmanlılarla mücadele edemeyerek 1424'de bir Osmanlı
eyaleti haline geldi.

Menteşe Beyliği'ni deniz yoluyla bu havaliye gelen ve içeri doğru
girerek sahil ile Denizli arasına yerleşen Türkmenler kurmuşlardı. Muğla
vilayeti (Karia) 1261'den sonra sahilden itibaren Türklerin akınlarıyla
karşılaştı. Menteşe idaresindeki Türkler 1282'de Güzelhisar ile
Sultanhisar'ı zabtetmişlerdi. İlhanlı hüküdarı Geyhütû 1291'de Karaman,
Eşref ve Menteşoğullarına karşı bir tedîb seferi düzenlemişti. Daha sonra
Türkler Karia'ya tamamen hâkim oldular.

Bu beyliğin emîrlerinden Mes'ûd Bey 1300'de Rodos adasının önemli bir
kısmını elde etmişse de, Hospitaliers Şövalyeleri adaya tamamen hâkim
olmayı başarmışlardı (1308). Mes'ûd Bey'in adayı geri almak için giriştiği
çabalar ise sonuçsuz kaldı. Şücâeddîn Orhan Bey'in 1320 yılından itibaren
şövalyelerden Rodos'u almak için giriştiği mücadelelerde muvaffak
olamadı.Venedikliler kendilerine karşı harekâta hazırlanın İbrâhîm Bey'i
donanmaları ile tehdit etmişler ve 1352-55 yılları arasında Girid Dukası
vasıtasıyla yapılan bir anlaşma sonucu silâhsızlaşmaya zorlanmışlardı.

İbrâhîm Bey'in 1360 yıllarından önce öldüğü tahmin ediliyor. Onun
ölümünden sonra üç oğlu da beyliğin bir parçasında hüküm sürmeye
başladılar. Gazî unvanı ile anılan Ahmed Bey'in Rodos'la Kıbrıs arasında
sefer yapan gemilere karşı harekâtı üzerine (1365'de Kıbrıs) donanması
Aydın ve Menteşe sahillerini tehdit etmiş, fakat Venediklilerin araya
girmesiyle barış yapılmıştı.Daha sonra Sultan Yıldırım Bayezid, Menteşe
sahillerini Balat'a kadar zabtetti. Diğer yerlerde hüküm sürmeğe devam
ettiği anlaşılan Ahmed Gazî 793/1391 yılında öldü. Ondan sonra beyliğin
başına geçen Mehmed Bey, Osmanlıların yeni bir hareketi karşısında,
Candaroğlu İsfendiyar Bey'in yanına kaçmıştı. Bu suretle Menteşe
toprakları Osmanlılar tarafından zabtedildi.

Menteşe Bey, Elbistan Bey'in oğlu ve Kuru (veya Kara) Bey'in torunudur.
Yerine oğlu Mesud Bey geçmiştir. Kızı, Aydın Fâtihi Şaşa Bey'le evlenmiş,
diğer oğlu Kirman Bey, Finike beyi olmuştur. Kirman Bey'in oğlu Zevan
Bey'dir. Mesud Bey'in yerine oğlu Orhan Bey geçmiştir. Diğer oğlu İbrahim
Bey'dir. Orhan Bey'in yerine oğlu İbrahim Bey tahta oturmuş, kızı,
Aydınoğlu Süleyman Şâh Bey'le evlenmiştir. İbrahim Bey'den sonra büyük
oğlu Mehmed Bey hükümdar olmuştur. Bu zat, başkenti Beçin'den Balat'a
götürmüştür. Kardeşi Ahmed Bey, Beçin beyi olmuştur. Diğer kardeş de 1370
yıllarında ölen Musa Bey'dir. Mehmed Bey, Yıldırım tarafından tahtından
mahrum edilmiş, Gazi Ahmed Bey'in ölümü üzerine Beçin de Osmanlı birliğine
katılmıştır.

Ankara Savaşından sonra Mehmed Bey, tekrar hükümdar olmuş, az sonra
yerine oğlu İlyas Bey geçmiştir. Kızı, Aydınoğlu II. Umur Bey'le
evlenmiştir. Diğer oğlu Gıyâseddin Mahmud Bey, 1392 sıralarında ölmüş,
kızı Fatma Hatun'dan Umur Paşa ve Sultan Paşa Hatunlar adlarındaki kız
torunları olmuştur. İlyas Bey, Çelebi Sultan Mehmed'e tabî olduktan sonra
ölmüş, yerine oğlu Leys Bey geçmiştir. Diğer çocukları 1420'de ölen Fatma
Hatun, Hüseyin Paşa Hatun, Sultan Paşa Hatun, 1425 yıllarında ölen Ahmed
Bey'dir. Ahmed Bey'in oğlu, 1455 yıllarında ölen İlyas Bey'dir.

1425 yılında veya bir yıl önce veya sonra devlet, tamamen Osmanlılar'a
geçmiş, Menteşe Sancakbeyliğini teşkil eylemiştir.Osmanlı şehzâdeleri
arasındaki saltanat kavgalarında Çelebi Mehmed aleyhine yapılan ittifaka
girdi. Fakat müttefiklerin Çelebi Mehmed'e yenilmesi üzerine, İlyas Bey
onun hâkimiyetini tanımak zonurda kalmıştı (1414). Aynı yıl içinde o
tamamıyla Osmanlı hâkimiyetine girerek hâkimiyetini kaybetti. İlyas Bey'in
ölümünden sonra bir ara iki oğlu beyliğin başına geçmeye muvaffak oldular.
Sultan II. Murad 1424'de Menteşe Beyliği topraklarını zabtederek bu iki
kardeşi yakaladı ve hapsetti. Böylece bu beylik sona eriyordu.

Menteşeoğulları memleketlerini câmi, medrese ve imâret gibi mimârî
eserler ile süslemişler ve edebî şahsiyetleri himâye ederek kendi adlarına
bazı eserleri Türkçe'ye çevirtmişlerdi. Kendi zamanlarında Milas'da Hacı
İlyas Câmii ve Milas Ulu Câmii, Balat (Milet) Ulu Câmii ve Peçin'deki
Ahmed Gazî medresesi bugüne kadar varlığını korumuştur.